جفت‌ماندگی و سلنیوم

در مناطقی که خاک آنها دچار کمبود سلنیوم است، میزان بسیار بالایی از جفت‌ماندگی در دام وجود دارد. کمبود سلنیوم همچنین می‌تواند وقوع سقط جنین، مرده‌زایی، کاهش گیرایی، فحلی‌های خاموش، فحلی‌های غیرسیکلیک، ورم پستان و کیست‌های تخمدانی را افزایش دهد. وقوع جفت‌ماندگی در گاوها بعد از گوساله‌زایی 4 تا 18 درصد می‌باشد (Han and Kim, 2005). علت این بیماری به شکل کامل تأیید نشده است اما فاکتورهای متنوعی از جمله عوامل تغذیه‌ای، عدم مدیریت و بیماری‌های عفونی می‌توانند به جفت‌ماندگی منجر شوند (Gunay et al., 2011). کمبود سلنیوم یا ویتامین E در گاوها با چرخه‌ی پایین سلنیوم یا غلظت پایین ویتامین E، افزایش محسوسی در میزان جفت‌ماندگی ایجاد می‌کنند (LeBlanc etal.,2004; Allison and Laven, 2000). این مشکل تغذیه‌ای می‌تواند سبب جفت‌ماندگی گردد. این موضوع به خوبی شناخته شده است که سلنیوم و ویتامین E برای کارکرد مناسب سیستم ایمنی ضروری هستند. بنابراین، انتظار این است که هر گونه کمبود تغذیه‌ای که کارکرد سیستم ایمنی را کاهش دهد میزان جفت‌ماندگی را افزایش دهد. سلنیوم و ویتامین E استرس‌های اکسیداتیو را کاهش می‌دهند و به تغییرات ویژه‌ای در جفت منتهی می‌شوند. سلنیوم و ویتامین E دارای اثرات مثبت بر ایمنی هستند، به طوری که کارکرد نوتروفیل‌ها را بهبود داده و مهاجرت و فعالیت آنها را بهبود می‌دهند (Gupta et al., 2005). کمبود سلنیوم به شکل نامطلوبی کارکرد نوتروفیل‌ها و سطح آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز را تحت تاثیر قرار می‌دهد (Finch and Turner, 1996). فقدان لوکوسیت‌ها در جفت، به ماندن جفت در 100 درصد گاوها بعد از گوساله‌زایی منجر می‌شود. سلنیوم و ویتامین E، شمار لوکوسیت‌ها و فعالیت آنها را در جفت افزایش می‌دهند، که آنها در کاهش ارتباط بین اتصال جنین به رحم و خارج شدن جفت کمک می‌کند (Todorovic and Davidovic, 2013). سلنیوم عمدتا به صورت اسیدهای آمینه‌-سلنیت در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین مکمل سلنیوم غیرآلی در جیره نمی‌تواند غلظت سلنیوم "فیزیولوژیکی" را قبل از آنکه به سطوح سمی برسد، افزایش دهد. مکمل نمودن گاوها با سلنیوم آلی به نظر می‌رسد بهبودهایی در تحویل سلنیوم به گاوهای شیرده ایجاد کند. این موضوع نشان داده شده است که کاربرد مواد معدنی به شکل آلی در دوران آبستنی سبب می‌شود که مواد معدنی به صورت ساده‌تر و راحت‌تر از جفت به جنین انتقال یابند (Mahan., 2004). در این راستا انتقال بهتر سلنیوم آلی از طریق جفت نسبت به سلنیت نشان داده شده است (Surai, 2006) که به دنبال آن کاهش جفت‌ماندگی در استفاده از منبع آلی سلنیوم نسبت به منبع معدنی ایجاد می‌شود (Erokhin and Nikonov, 2001; Huang Zhi Jian et al., 2002; Eliott et al., 2005; Todorovic andDavidovic, 2013). احتیاجات گاو شیری به منبع سلنیوم روزانه حدود 40 تا 60 ppm می‌باشد که معمولا توصیه می‌گردد حداقل 60 تا 75 درصد از سلنیوم مورد نیاز از منبع آلی (مخمری) تامین گردد (دریافت کمتر از 26 ppm از منبع سلنیوم سبب بروز علایم بالینی کمبود سلنیوم می‌گردد). بنابراین استفاده‌ی مناسب از منبع آلی سلنیوم می‌تواند راهی موثر در کاهش جفت‌ماندگی باشد.

نقش سلنیوم آلی در کیفیت گوشت جوجه‌های گوشتی

سلنیوم عنصر ضروری است که نقش آنتی‌اکسیدانی در حیوانات دارد. آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز، سلول‌ها و غشاء سلولی را در برابر اکسیداسیون محافظت می‌کند که سلنیوم جزء مهمی از ساختار آن می‌باشد (Rotruck et al., 1973). در صنعت طیور، به شکل رایج جیره‌ها با سلنیوم مکمل می‌شوند چرا که غلظت این عنصر تفاوت بسیاری در اقلام خوراکی در سرتاسر جهان دارد (NRC, 1994). سلنیت سدیم شکل رایج مکمل سلنیوم در جیره‌ها می‌باشد اما در سال 2000 استفاده از سلنیوم آلی در جیره‌ی طیور رایج شد (FDA, 2000). از آن پس علاقه برای جایگزینی کامل یا بخشی از سلنیوم مکملی با سلنیوم آلی ایجاد شد، چرا که سلنیوم به شکل آلی در بافت‌های بدن بسیار کاراتر نسبت به شکل معدنی ذخیره می‌شود. سلنومتیونین شکلی از سلنیوم آلی است که به آسانی از طریق مکانیسم فعال شبیه با متیونین جذب می‌شود. برعکس، سلنیوم غیرآلی، از طریق انتشار ساده جذب می‌شود (Surai et al., 2000). به همین دلیل، سلنیوم غیرآلی نسبت به سلنیوم آلی در غلظت‌های کمتری در ماهیچه‌ها ذخیره می‌شود و در غلظت‌های بالاتری دفع می‌شود. سلنیوم جذب شده، در بافت‌های ویژه با سطوح بالای پروتئین نظیر ماهیچه‌های اسکلتی، سلول‌های خونی، پانکراس، جگر، کلیه، معده، و غشاء دستگاه گوارش وارد می‌شود (Schrauzer, 2001). قابلیت دسترسی سلنیوم برای آنکه وارد بافت شود به شکل و غلظت آن بستگی دارد (Choct et al., 2004; Payne et al., 2005; Skrivan et al., 2006). در سال‌ها اخیر تقاضا برای کیفیت گوشت افزایش یافته است، و صنعت طیور را با چالش برای بهبود ارزش غذایی، کیفیت و ماندگاری گوشت رو به رو ساخته است. مکمل سلنیوم می‌تواند این ویژگی‌ها را بهبود دهد. از سویی علاقه‌ی مصرف‌کننده‌ها به مصرف محصولاتی که از مواد مغذی خاص غنی شده باشند افزایش یافته است (Grashorn, 2007). اتلاف آب در حین فرآوری و پخت و پز همچنین به عنوان معیاری از کیفیت گوشت برای مصرف‌کننده‌ها در نظر گرفته می‌شود. در این راستا نشان داده شده است که ابقاء آب ماهیچه و پایداری اکسیداتیو گوشت جوجه‌های گوشتی در حین ذخیره در یخچال می‌تواند با افزایش یافتن سطوح جیره‌ای سلنیوم بهبود پیدا کند (Smet et al., 2008). اکسیداسیون می‌تواند غشاءهای سلولی را تخریب کند، بنابراین یکپارچگی دیواره‌ی سلولی را کاهش می‌دهد و مایعات سلولی خارج می‌شود (Peric et al., 2009). مقدار آبی که از بافت‌های خارج می‌شود ظاهر منسجم گوشت و اتصالات محصول پخته شده را کاهش می‌دهد (Oliveira et al., 2014). در این راستا نشان داده شده است که مکمل جیره‌ای سلنیوم از منبع مخمری سلنیوم سبب شده است که سلنیوم به شکل کارایی در گوشت سینه تجمع پیدا کند و کمترین اتلاف در گوشت سینه بعد از پخته شدن نسبت به دیگر منابع سلنیوم ایجاد شود (Oliveira et al., 2014). بنابراین مکمل آلی سلنیوم می‌تواند علاوه بر غنی ساختن گوشت از عنصر با ارزش سلنیوم افت لاشه را نیز کاهش دهد و بازار پسندی آن را افزایش دهد.